I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
LI U BÍCH DI P
Tên
tài:
NG D NG KIT CATT CH T O T
T
KHÁNG NGUYÊN TÁI
H P TRONG NGHIÊN C U TÌNH HÌNH NHI M TIÊN MAO
TRÙNG
TRÂU C A HUY N CHI L NG, T NH L NG S N
VÀ S
D NG PHÁC
I U TR HI U QU
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành : Thú y
Khoa
: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c
: 2010 - 2014
Thái Nguyên – 2014
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
LI U BÍCH DI P
Tên
tài:
NG D NG KIT CATT CH T O T
T
KHÁNG NGUYÊN TÁI
H P TRONG NGHIÊN C U TÌNH HÌNH NHI M TIÊN MAO
TRÙNG
TRÂU C A HUY N CHI L NG, T NH L NG S N
VÀ S
D NG PHÁC
I U TR HI U QU
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành
: Thú y
Khoa
: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c
: 2010 - 2014
Gi ng viên h
ng d n
: GS. TS. Nguy n Th Kim Lan
Thái Nguyên – 2014
L IC M
Sau quá trình h c t p t i tr
s ,
N
ng và sau 6 tháng th c t p t t nghi p t i c
n nay em ã hoàn thành b n khóa lu n này. Qua ây em xin bày t lòng
bi t n chân thành và sâu s c t i Ban giám hi u tr
ng
i h c Nông Lâm
Thái Nguyên, Ban ch nhi m Khoa Ch n nuôi Thú y ã quan tâm, giúp
trong su t th i gian h c t p lý thuy t t i tr
em
ng.
c bi t, em bày t lòng bi t n sâu s c t i GS.TS. Nguy n Th Kim
Lan, cô ã ân c n ch b o, h
nghi p này. Em c ng xin
ng d n em hoàn thành b n khóa lu n t t
c g i l i c m n t i Ths.NCS. Ph m Th
Trang cô ã luôn theo sát, giúp
em trong quá trình th c t p.
Em chân thành c m n ban lãnh
o tr m Thú y huy n Chi L ng, lãnh
o chính quy n và nhân dân t i các xã ã t o i u ki n giúp
gian th c t p t i
a ph
Cu i cùng em xin
ng.
c bày t lòng bi t n sâu s c t i các th y cô giáo
trong Khoa Ch n nuôi - Thú y, cùng gia ình b n bè ã
i u ki n
em trong th i
ng viên giúp
t o
em hoàn thành t t quá trình th c t p t t nghi p. Em c m n và
kính chúc toàn th các th y, cô l i chúc s c kh e, thành
t trong cu c s ng.
Em xin chân thành c m n !
Thái Nguyên, ngày
tháng
Sinh viên
Li u Bích Di p
n m 2014
L I NÓI
Th c hi n ph
U
ng châm “h c i ôi v i hành” “lý thuy t g n li n v i
th c t s n xu t”, th c t p t t nghi p là giai o n cu i cùng c a ch
ào t o
các tr
ng
i h c nói chung và tr
ng
Nguyên nói riêng. giai o n th c t p r t quan tr ng
tr c khi ra tr ng, ây là giai o n
hóa l i nh ng ki n th c ã
ng trình
i h c Nông Lâm Thái
i v i m i sinh viên
sinh viên c ng c ki n th c và h th ng
c h c t i tr
ng,
ng th i làm quen v i ph ng
pháp nghiên c u khoa h c và ti p c n th c ti n s n xu t. Qua ó, giúp sinh viên
nâng cao lý lu n chuyên môn và kinh nghi m b n thân.
c s nh t trí c a Ban giám hi u tr
ng
i h c Nông Lâm Thái
Nguyên, Ban ch nhi m Khoa Ch n nuôi – Thú y, em ti n hành th c hi n
tài: “ ng d ng Kit CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p trong nghiên
c u tình hình nhi m tiên mao trùng
S n và s d ng phác
V i trình
trâu c a huy n Chi L ng, t nh L ng
i u tr hi u qu ”.
và th i gian có h n, b
c
u còn b ng v i công tác
nghiên c u khoa h c nên khóa lu n c a em còn nhi u h n ch và thi u sót v
ph
ng pháp nghiên c u c ng nh k t qu nghiên c u. Em r t mong
óng góp quý báu c a th y cô và b n bè
và hoàn thi n h n.
b n khóa lu n c a em
cs
c
y
DANH M C CÁC B NG
B ng 4.1. T l nhi m tiên mao trùng
trâu t i m t s xã thu c huy n Chi L ng,
t nh L ng S n ..........................................................................................38
B ng 4.2. T l nhi m tiên mao trùng trâu theo l a tu i ......................................40
B ng 4.3: T l nhi m tiên mao trùng trâu theo tính bi t .....................................42
B ng 4.4. T l nhi m tiên mao trùng trâu theo các tháng trong n m.................43
B ng 4.5: Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n h p ..........46
B ng 4.6. Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n r ng..........48
B ng 4.7:
ánh giá k t qu
ng d ng bi n pháp phòng ch ng b nh tiên mao trùng
cho trâu huy n Chi L ng, t nh L ng S n .............................................50
DANH M C HÌNH
Hình 4.1: Th Kit CATT và tiêm truy n chu t, xác
nh t l nhi m tiên mao
trùng t i m t s xã thu c huy n Chi L ng, t nh L ng S n (%). .............39
Hình 4.2: T l nhi m tiên mao trùng trâu theo l a tu i ......................................41
Hình 4.3: T l nhi m tiên mao trùng trâu theo tính bi t ....................................42
Hình 4.4: T l nhi m tiên mao trùng trâu theo các tháng trong n m .................44
Hình 4.5. Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n r ng...........48
DANH M C CÁC T , C M T VI T T T
cs
: C ng s
Nxb
: Nhà xu t b n
STT
: S th t
µl
: Microlit
ml
: Millilit
kgTT
: Kilogram th tr ng
g
: Gram
mg
: Miligram
µm
: Micromet
T. evansi
: Trypanosoma evansi
ELISA
: Enzym-Linked Immunosorbent Assay
LATEX
: Latex Agglutination Test
SAT
: Silve Agglutination Test
PBS
: Phosphat Burface Saline
VSG
: Variant Surface Glycoprotein
ISG
: Invariant Surface Glycoprotein
VAT
: Variable Antigen Type
NSC
: Nguyên sinh ch t
CATT
: Card Agglutination Trypanomiasis Test.
M CL C
U .................................................................................................... 1
Ph n 1: M
1.1.
tv n
. .......................................................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u.......................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a
tài .............................................................................................. 2
1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c .......................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n. ................................................................................. 2
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ....................................................................... 3
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1. Phân lo i,
tài................................................................................. 3
c i m hình thái và c u trúc tiên mao trùng. ........................ 3
2.1.2. D ch t h c b nh tiên mao trùng .................................................................. 7
2.1.3. V t ch và v t môi gi i truy n b nh tiên mao trùng ................................. 9
2.1.4.
c i m b nh lý và tri u ch ng lâm sàng c a b nh tiên mao trùng ....12
2.1.5. Ph
ng pháp ch n oán b nh. ...................................................................17
2.1.6. Phòng tr b nh............................................................................................... 25
2.2. Tình hình nghiên c u v tiên mao trùng.......................................................28
2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n
2.2.2. Tình hình nghiên c u
Ph n 3:
I T
n
c. ..............................................................28
c ngoài. ..........................................................29
NG, V T LI U, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP
NGHIÊN C U.......................................................................................................30
3.1.
3.1.1.
it
it
ng và v t li u nghiên c u. .................................................................30
ng nghiên c u. .................................................................................30
3.1.2. V t li u nghiên c u. .....................................................................................30
3.2.
3.2.1.
a i m và th i gian nghiên c u .................................................................31
a i m nghiên c u ....................................................................................31
3.2.2. Th i gian nghiên c u ...................................................................................31
3.3. N i dung nghiên c u .......................................................................................31
3.3.1.
ng d ng Kit CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p nghiên c u
tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu t i huy n Chi L ng , t nh L ng S n ....31
3.3.2. Nghiên c u th nghi m phác
và
i u tr b nh tiên mao trùng cho trâu
xu t bi n pháp phòng ch ng........................................................................31
3.4. Ph
ng pháp nghiên c u ....................................................................... 32
3.4.1. Ph
ng pháp thu th p m u .........................................................................32
3.4.2. Ph
ng pháp phát hi n tiên mao trùng trong m u ...................................32
3.4.3. M t s quy
nh trong nghiên c u
3.4.4. Xây d ng phác
c i m d ch t . ..............................34
i u tr b nh tiên mao trùng .......................................34
3.4.5
xu t và ng d ng bi n pháp phòng ch ng b nh hi u qu ..................37
3.5. Ph
ng pháp x lý s li u. .............................................................................37
Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U ...................................................................38
4.1. Xác
nh tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu t i huy n Chi L ng, t nh
L ng S n ..................................................................................................................38
4.1.1. T l nhi m tiên mao trùng
m t s xã thu c huy n Chi L ng, t nh
L ng S n ..................................................................................................................38
4.1.2. T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo l a tu i .......................................40
4.1.3. T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo tính bi t ......................................42
4.1.4. T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo các tháng trong n m .................43
4.2. Nghiên c u phác
i u tr b nh T. evansi cho trâu và
xu t bi n pháp
phòng ch ng ............................................................................................................45
4.2.1. Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n h p ...........45
4.2.2. Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n r ng ..........47
4.3.3.
xu t và ng d ng bi n pháp phòng ch ng b nh hi u qu .................49
Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH .............................................................51
5.1. K t lu n.............................................................................................................51
5.2. Ki n ngh ..........................................................................................................51
TÀI LI U THAM KH O ...................................................................................52
I. Tài li u ti ng Vi t ................................................................................................52
II. Tài li u n
c ngoài ............................................................................................55
1
Ph n 1
M
1.1.
tv n
.
B nh tiên mao trùng ã
nh trong n
U
c r t nhi u nhà nghiên c u trên th gi i c ng
c quan tâm. Trypanosoma evansi là ký sinh trùng
n bào
ng
máu (Protozoa) thu c l p trùng roi (Flagellata) có t m quan tr ng l n
ngành Thú y. B nh Trypanosoma evansi th y ph bi n
trâu, bò, dê, ng a, h
iv i
các loài gia súc nh :
u, l c à… Wuyts N. và cs (1994) [42] cho bi t: T i
ông Nam Á, b nh tiên mao trùng do Trypanosoma evansi là m t trong
nh ng b nh gây thi t h i v kinh t cho ng
i ch n nuôi vì nó nh h
ng l n
n s c kh e c a trâu, bò.
Lê Ng c M (2002) [22], ã i u tra tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu, bò Vi t Nam. K t qu cho th y, trâu, bò nhi m tiên mao trùng v i t l
cao (21,27%), trong ó trâu, bò nuôi
evansi cao h n
các t nh mi n núi phía B c nhi m T.
ng b ng.
Chi L ng là m t huy n mi n núi thu c t nh L ng S n có
a hình bãi
ch n th và ngu n th c n a d ng, r t thu n l i cho vi c phát tri n ch n nuôi
trâu, bò. Song song v i vi c phát tri n àn trâu, bò thì vi c ch n oán, phòng
và tr b nh c ng luôn
c coi tr ng.
Theo m t s k t qu nghiên c u t i t nh L ng S n, b nh tiên mao trùng
trâu th
ng x y ra
h u h t các huy n trên
a bàn t nh, trong ó có huy n
Chi L ng. Tuy nhiên, vi c nghiên c u v tình hình nhi m tiên mao trùng ch a
c t ch c có h th ng và khoa h c, nh ng ph
ng pháp ch n oán th
ng
quy em l i hi u qu không cao.
Hi n nay vi c ng d ng Kit CATT ch t o b ng kháng nguyên tái t h p
nghiên c u tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu t
ó
a ra các phác
2
i u tr có hi u qu là m t v n
là có
nh y và
v is l
c p thi t. Ph
ng pháp này
c ánh giá
c hi u cao, cho k t qu nhanh, có kh n ng ch n oán
ng m u l n trong th i gian ng n.
Xu t phát t th c t trên chúng tôi ti n hành th c hi n
tài: “ ng d ng
Kit CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p trong nghiên c u tình hình
nhi m tiên mao trùng
d ng phác
trâu c a huy n Chi L ng, t nh L ng S n và s
i u tr hi u qu ”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
-
ng d ng Kit CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p trong nghiên
c u tình hình nhi m tiên mao trùng
- L a ch n phác
trâu c a huy n Chi L ng, t nh L ng S n.
i u tr b nh tiên mao trùng có hi u qu , phù h p v i
i u ki n ch n nuôi mi n núi.
-
xu t bi n pháp phòng và tr b nh, góp ph n h n ch nh ng thi t h i
do tiên mao trùng gây ra cho àn trâu
1.3. Ý ngh a c a
huy n Chi L ng, t nh L ng S n.
tài
1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
K t qu
tài là nh ng thông tin khoa h c v vi c ng d ng Kit CATT
ch t o t kháng nguyên tái t h p trong nghiên c u
c i m d ch t , ch n
oán b nh tiên mao trùng và bi n pháp phòng ch ng b nh hi u qu .
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n.
K t qu
tài là c s khoa h c
h
ng d n các cán b thú y ng d ng
Kit CATT trong ch n oán b nh và khuy n cáo ng
i ch n nuôi áp d ng bi n
pháp phòng, tr b nh tiên mao trùng nh m h n ch t l nhi m và thi t h i do
Trypanosoma evansi gây ra, góp ph n nâng cao n ng su t ch n nuôi, thúc
ngành ch n nuôi trâu phát tri n.
y
3
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1. Phân lo i,
tài.
c i m hình thái và c u trúc tiên mao trùng.
* Phân lo i Trypanosoma ký sinh
trâu, bò
Theo Levine và cs (1980) (d n theo L ng V n Hu n và cs, 1997) [7], v trí
c a tiên mao trùng trong h th ng phân lo i nguyên bào (Protozoa) nh sau:
Ngành Sarcomastigophora
Phân ngành Mastigophora
L p Zoomastigophorasida
B Kinetoplastorida
Phân b Trypanosomatorida
H Trypanosomatidae Donein, 1901
Gi ng Trypanosoma Gruby, 1843
Gi ng ph Megatrypanum Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (M) theileria
Gi ng ph Herpetosoma Donein, 1901
Loài Trypanosoma (H) leisi
Gi ng ph Schizotrypanum Chagas, 1909
Loài Trypanosoma (S) cruzi
Gi ng ph Duttonella Chalmers, 1918
Loài Trypanosoma (D) vivax
Loài Trvpanosoma (D) uniform
Gi ng ph Nalmomonas Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (N) congolense
Loài Trypanosoma (N) siminae
Loài Trypanosoma (N) vanhogi
Gi ng ph Trypanozoon Liihe, 1906
Loài Trypanosoma (T) brucei
4
Loài Trypanosoma (T) gambience
Loài Trypanosoma (T) rhodesiense
Loài Trypanosoma (T) equiperdum
Gi ng ph Pycnomonas Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (P) suis
Gi ng ph Trypanosoma Gruby, 1843
Loài Trypanosoma evansi (Steel, 1885
Trong các loài tiên mao trùng trên, 7 loài có kh n ng gây b nh cho
ng
i và
ó là: T. brucei, T. congolense, T. cruzi, T.
ng v t có vú,
evansi, T. gambiense, T. siminae, T. vivax. Tuy nhiên, T. evansi là loài
gây b nh ph bi n v y
*
c nhi u nhà khoa h c quan tâm nghiên c u.
c i m hình thái, c u t o c a tiên mao trùng
Tiên mao trùng T. evansi
m t t bào, có kích th
c x p vào lo i
n hình thái, c th ch là
c nh , chi u dài 18 - 34 m (trung bình là 25 m),
chi u r ng 1,5 – 2 m. C th có hình su t ch m nh ho c hình thoi, cu i thân
nh n. Nhìn chung, c u trúc c b n c a T. evansi c ng gi ng nh c u trúc c a
các loài tiên mao trùng khác thu c h Trypanosomatidae. C u trúc t ngoài
vào trong
c chia thành 3 ph n chính.
- V : ngoài cùng là l p v dày 10 - 15 nm, v
c chia làm 3 l p (l p
ngoài và l p trong cùng ti p giáp v i nguyên sinh ch t d y h n l p gi a). L p
v
ngoài cùng
c c u t o t
các phân t
glycoprotein luôn bi n
i
(Variant Glycoprotein Surface - VGS). Ti p giáp v i l p trong cùng là 9
c p vi ng x p song song d c theo chi u dài thân tiên mao trùng. Chính
nh s s p x p c a các c p vi ng nên tiên mao trùng có d ng hình su t
ch m nh (Ph m S L ng, 1982) [15]; (Nguy n Qu c Doanh, 1999) [6].
- Nguyên sinh ch t: g m l p trong và l p ngoài. Trong nguyên sinh ch t
có ch a các n i quan: ribosome có màu th m xen k vùng không bào màu
sáng, kinetoplast (th c
m ng l
i golgi.
ng), mitochrondno, reticulum (l
i n i bào) và
5
- Nhân: nhân tiên mao trùng có ch a ADN, hình b u d c ho c hình tr ng.
Nhân th
ng n m v trí trung tâm ho c g n v trí trung tâm c th . Ngoài nhân,
v phía cu i thân còn có th kinetoplast ch a ADN (kADN). T kinetoplast có
m t roi ch y vòng quanh thân lên
u và ra phía ngoài c th thành m t roi t
do. Roi c a tiên mao trùng có l p v ngoài cùng gi ng l p v c a thân. Trong
roi có 9 c p vi ng
xung quanh và m t c p
trung tâm, x p song song d c
chi u dài roi ( Nguy n Qu c Doanh, 1998) [5].
* C u trúc kháng nguyên c a tiên mao trùng Trypanosoma evansi
Kháng nguyên c a T. evansi g m hai lo i: kháng nguyên n
nguyên không bi n
i) và kháng nguyên bi n
- Kháng nguyên n
nh (kháng
i.
nh (kháng nguyên không bi n
i)
Ph n l n các thành ph n kháng nguyên tiên mao trùng không bi n
trong quá trình s ng ký sinh. B ng ph
i
ng pháp i n di mi n d ch huy t
thanh th t i mi n d ch v i T. evansi, có 30 thành ph n kháng nguyên khác
nhau. Có ba lo i kháng nguyên không bi n
i
màng nguyên sinh ch t t
bào (ISG: Invariant Surface Glycoprotein): ISG 65, ISG 75 và ISG 100. Do
c u trúc không gian ba chi u và
c tính a n
c, các lo i này không k t h p
v i kháng th c a v t ch .
- Kháng nguyên bi n
i
V kháng nguyên bi n
i, c n
c p
n s bi n
VSG (Variant Surface Glycoprotein), nh ng quan
hi n kháng nguyên bi n
kháng nguyên bi n
Nh kháng th
il pv b m t
i m m i v s
xu t
i c a tiên mao trùng và c ch di truy n c a
i.
c hi u
[37], ã phát hi n ra s bi n
c ánh d u mà Luckins A. G. và cs (1991)
i c a l p kháng nguyên b m t.
ã mô t l p
áo b m t c a tiên mao trùng có thành ph n là glycoprotein bao ph toàn b
b m t t bào b ng m t l p phân t gi ng nhau (m i tiên mao trùng có 107
6
phân t ). L p áo b m t này kích thích c th v t ch t o ra kháng th
hi u v i t ng type kháng nguyên bi n
có kháng nguyên bi n
ch
ng. Ng
i ta
c
i VAT (Variable Antigen Type). Ch
i m i có kh n ng kích thích v t ch t o mi n d ch
cl
ng r ng, m t con tiên mao trùng có ít nh t vài
tr m ho c vài nghìn VSG, ngh a là 5 - 10% s gen c a tiên mao trùng cung
c p cho kháng nguyên b m t này.
Nhi u tác gi nghiên c u v mi n d ch h c cho r ng, tiên mao trùng
bi n
i kháng nguyên b m t
né tránh mi n d ch
c hi u c a v t ch .
Tuy nhiên, Van Meirvenne N. và cs (1989) [41] cho bi t, s bi n
nguyên b m t c a ký sinh trùng ã có ngay
nhi m (tr
t
ng bi n
pha
i kháng
u tiên c a quá trình
c khi xu t hi n áp ng mi n d ch c a c th v t ch ). Hi n
i kháng nguyên b m t c a tiên mao trùng còn th y
gia súc
ã b tiêm thu c làm suy gi m mi n d ch. Nh ng quan i m này là hoàn
toàn m i
lý lu n v s xu t hi n kháng nguyên bi n
trùng. Nh v y, quan i m v s bi n
mao trùng cho
i c a tiên mao
i kháng nguyên l p v c a tiên
n nay v n ch a th ng nh t.
- C ch di truy n c a kháng nguyên bi n
i
Theo Nguy n Th Kim Lan (2008) [10], khi kháng th
c hi u k t h p
v i phân t c a kháng nguyên b m t (VSG), làm tiêu tan tiên mao trùng thì
ó c ng là nguyên nhân chính thúc
phân t kháng nguyên VSG
y s ho t hoá c a gen. K t qu là các
c thay
i hoàn toàn b ng các phân t c a
kháng nguyên VSG m i. Lúc này, kháng th
tác d ng
c hi u lúc tr
c ã không còn
i v i kháng nguyên m i này.
Theo Barry J. D. và cs (1991) [32], Vanhamme L. và cs (1995) [40], các
VSG
c mã hoá nh các gen chuyên bi t. T kho ch a hàng nghìn gen khác
nhau, m t gen VSG
c ho t hoá m t cách ch n l c, d n
n t ng h p ra m t
lo i kháng nguyên VSG. M i gen VSG m i t o ra m t lo i kháng nguyên VSG
7
m i. Trong b gen c a tiên mao trùng t n t i m t s l n gen kháng nguyên
VSG, các gen này s d ng nhi u c ch s p x p khác nhau, do v y tiên mao
trùng ã t o ra nhi u kháng nguyên khác nhau gia súc b b nh mãn tính.
C ch bi n
l
i kháng nguyên theo 2 cách: cách th nh t là s d ng l n
t các i m bi u hi n gen (expression side) khác nhau, không có s s p x p
c a ADN. Các i m bi u hi n khác nhau s mang các gen VSG khác nhau, s
luân phiên này d n
c ch y u
n s thay
giai o n
i type kháng nguyên. C ch này quan sát
u c a quá trình c m nhi m. Có l
này ch a có áp ng mi n d ch c a v t ch
giai o n
u
i v i VSG, chính i u này
không gây ra m t c n tr ho t hoá t nhiên c a các i m bi u hi n gen này.
Cách th hai là t p h p l i các o n ADN khác nhau
tái t h p gen,
mà vi c tái t h p này cho phép thay th hoàn toàn ho c t ng ph n gen; ho c
vi c thay th di n ra d a vào s chuy n
h p gen. Tr
ng h p này
i gen ch không ph i d a vào tái t
c di n gi i nh sau: m t gen ho t hoá
c thay
th b ng b n sao chép c a m t gen khác. Do có s thay th m t ph n c a gen
nên ã t o ra lo i gen ph c h p và
c tr ng.
2.1.2. D ch t h c b nh tiên mao trùng
2.1.2.1. Phân b c a b nh
B nh tiên mao trùng ã
nh trong n
nhi u n
c r t nhi u nhà nghiên c u trên th gi i c ng
c quan tâm. Các tác gi cho bi t, b nh tiên mao trùng có
r t
c trên th gi i.
T. evansi là ký sinh trùng phân b r ng rãi nh t trong các loài tiên mao
trùng, chúng ã gây b nh
d c theo n
t i Châu Âu, Châu Á.
T. evansi ký sinh
th y
h u h t các khu v c thu c Châu M , Châu Phi và
ng a, trâu, bò và nhi u
B c Phi, Châu Á, Trung và Nam n
o n ti n hóa x y ra
ng v t có vú khác. B nh
c M . T. evansi không có giai
v t truy n b nh, ó là i u khác v i loài T. brucei.
8
B nh tiên mao trùng x y ra v i tên g i "b nh Surra”
Yêmen, Sultanate,
R p th ng nh t, Th Nh K , Israel, Syrie, Afganistan.
B nh ph bi n các n c nhi t
i Châu Phi, Châu Á và Nam M .
Châu Phi, b nh tr i dài t Tây sang
Sahara, d c theo b bi n Atlantique
Châu Á, b nh xu t hi n
Malaysia, bán
r p Saudi,
o ông D
ông, phía B c qua vùng sa m c
a Trung H i.
Trung Á (thu c Liên Xô c ),
n
,
ng, Trung Qu c, Indonexia, Philippine.
Châu Âu, b nh xu t hi n
Bungaria, hi n ch còn
vùng Volga và
Nam Capcase (Liên Xô c ).
Châu M , b nh xu t hi n
Trung M , Nam M ,
c bi t ph bi n
Brazil, Mexico, Venezuela, Colombia.
Châu Úc c ng ã
c xác
nh là có b nh tiên mao trùng. Reid S. A.
(2002) [38], cho r ng, b nh tiên mao trùng ph bi n nh t
Phi, t
n
châu Á và châu
n Srilanca, Trung Qu c, Indonexia, Thái Lan, Lào,
Camphuchia, Iran, Philippine.
Luckin A. G. và cs (1991) [37], Davidson H. C. (1999) [34],
T. evansi l n
u tiên
c phát hi n vào n m 1899
n n m 1996 - 1999 b ng k thu t ch n
nguyên cho kháng th
cho ngành ch n nuôi
ã th y t l nhi m
Indonesia,
trên trâu và ng a và cho
oán ELISA phát hi n kháng
ây r t cao gây thi t h i kinh t
n 22,4 tri u USD m i n m.
Philippine thì b nh Surra ã x y ra trên 13 khu v c. Theo nh báo cáo
c a chính ph n m 1989 - 1997 thì loài trâu s ng
nhi m b nh cao nh t (3819 tr
ng h p) sau ó
vùng
m l y có t l
n ng a (3430 tr
ng h p).
Tuy v y, t l ch t cao nh t l i r i vào ng a (345 con ch t) và ít nh t
bò (112 con). Các nhà nghiên c u ã kh ng
khác xa v i con s th c t
nh r ng nh ng phát hi n này
i u này ch ng t r ng
c ng gây ra nhi u lo ng i áng k .
trâu
Philippine tiên mao trùng
9
Nguy n
ng Kh i (1995) [9],
b nh tiên mao trùng ã
Vi t Nam, t nh ng n m 1960 tr
c nghiên c u và ch ng minh
i
c nh ng thi t h i
do b nh gây nên. B nh tiên mao trùng do Trypanosoma evansi là m t b nh ký
sinh trùng
ng máu khá ph bi n
trâu, bò mi n B c Vi t Nam, nh t là
trâu, bò cày kéo.
Theo Ph m S L ng (1982) [15], b nh tiên mao trùng có
t t c các t nh
mi n B c (B c K n, L ng S n, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Ninh Bình, Hà
Tây). Trâu, bò nhi m b nh v i t l cao và thay
(trâu, bò
i gi a các vùng khác nhau
ng b ng nhi m tiên mao trùng cao h n vùng trung du và mi n núi,
c bi t trâu, bò có ngu n g c t mi n núi chuy n xu ng vùng
ng b ng).
Lê Ng c M (1994) [21], i u tra tình hình nhi m T. evansi
th y,
t
mi n núi, trung du,
ng
trâu, bò cho
ng b ng, trâu, bò v n còn nhi m T. evansi v i t l
i cao. T l nhi m T. evansi các t nh mi n núi, trung du cao h n trâu
ng b ng.
2.1.3. V t ch và v t môi gi i truy n b nh tiên mao trùng
Tiên mao trùng là b nh x y ra
gi i.
nhi u loài gia súc c a các n
c trên th
nghiên c u tìm hi u b nh nh m h n ch thi t h i t i m c th p nh t
cho gia súc, các nhà nghiên c u không ch tìm hi u v quá trình phát tri n
b nh mà còn tìm hi u nh ng v t ch trung gian truy n b nh cho gia súc.
Ph m S L ng và cs, (2008) [16], T. evansi là lo i gây b nh ph bi n
nh t trong các lo i tiên mao trùng, trong t nhiên, tiên mao trùng ký sinh
h u h t các loài thú nuôi và thú hoang, th y nhi u h n
bò r ng, h
trâu, bò, ng a, trâu
u, nai, h , báo, s t , chó, mèo, l c à, voi, th , chu t c ng,
chu t lang, chu t b ch..., nh ng không ký sinh
Ngoài nh ng
ng
i.
ng v t gây nhi m T. evansi t nhiên, trong phòng thí
nghi m có th truy n b nh tiên mao trùng cho các loài
ng v t nh : chu t
nh t tr ng, chu t c ng tr ng, th , chu t lang, ch n, chó, mèo... trong ó chu t
nh t tr ng và chu t c ng tr ng r t m n c m v i T. evansi.
10
Theo Nguy n Th Kim Lan (2012) [13], s lây truy n tiên mao trùng
t trâu, bò m sang trâu, bò kho là nh các loài ru i hút máu (thu c h
ph Stomoxydinae) và các loài mòng hút máu (thu c h Tabanidae). Ru i
và mòng hút máu c a gia súc b b nh, hút luôn c tiên mao trùng vào vòi
hút, sau ó l i hút máu gia súc kho , trong khi hút máu s truy n tiên mao
trùng t vòi hút vào máu con v t kho . S lây truy n này mang tính ch t
c h c. Nh v y, ru i và mòng hút máu là nh ng v t trung gian truy n
b nh tiên mao trùng quan tr ng.
Theo Phan
ch Lân (2004) [18], ph n l n các loài mòng t p trung
khu
v c mi n núi và trung du. Trong 53 loài mòng thì có t i 44 loài phân b
vùng r ng núi có
cao d
s loài càng ít d n (
r ng th a,
i 1.000 mét so v i m t n
c bi n, càng lên cao
cao trên 1.000 mét ch có 26 loài).
cao không quá 500 mét so v i m t n
vùng trung du,
c bi n có 27 loài; vùng
i tr c ch có 9 - 11 loài; vùng r ng núi ven bi n phát hi n ch có 8 loài.
Nh ng loài mòng ph bi n
t t c các vùng là: Tabanus rubidus, T.
triatus, Chrysops dispar, Chrysozoma assamensis.
Nh ng loài mòng ch g p
Chrysops vander. Mi n B c n
vùng núi là: Tabanus flavistriatus, T. fumifer,
c ta có 4 loài ru i hút máu, 2 loài ph bi n
t t c các vùng là Stomoxys calcitrans và Liperosis exigua; 2 loài ch th y
nh ng vùng sinh c nh
vùng có
cao d
c bi t: loài Bdellolarynx sanguinolentus (ch xu t hi n
i 1.000mét), loài Stomoxys indica (ch th y
vùng núi
C m Thu - Thanh Hoá).
Phan
ch Lân (2004) [18], cho bi t, ki m tra
nhi u
a i m th y hai
loài mòng T. rubidus và T. striatus mang tiên mao trùng v i t l 15,2% và
14,0%; ru i hút máu Stomoxys calcitrans mang tiên mao trùng v i t l 12,5%.
nh ng vùng ang có b nh tiên mao trùng, ki m tra ru i và mòng hút máu d
dàng tìm th y tiên mao trùng. Sau khi máu theo vào vòi hút c a ru i và mòng,
11
tiên mao trùng v n s ng
th nh t
n gi th 53, th i gian ho t
ng m nh nh t là t gi
n gi th 34, trung bình là 24 gi . S ho t
y u d n t gi th 35
ng c a tiên mao trùng
n 42. T 46 - 53 gi thì tiên mao trùng ng ng ho t
ng.
Trong th c nghi m ã ch ng minh kh n ng gây b nh c a tiên mao
trùng sau khi xâm nh p vào mòng Tabanus rubidus nh sau: Th i gian t gi
th 1
t
n th 5, tiên mao trùng có kh n ng gây b nh và làm ch t chu t b ch
ng t nh khi truy n th ng máu có tiên mao trùng cho chu t; t gi th 6
n th 7 ch còn 30% s chu t thí nghi m phát b nh, th i gian gây b nh kéo
dài và th i gian ch t c a chu t c ng dài.
l c c a tiên mao trùng gi m d n và s l
i u này có th gi i thích là do
c
ng tiên mao trùng còn ho t l c gây
b nh c ng gi m d n sau khi chúng xâm nh p vào mòng Tabanus rubidus.
2.1.1.2. Tu i v t ch , mùa m c b nh
Trâu, bò và các loài gia súc khác
trùng và
gi m s c
Phan
các t nh
u phát b nh, có th d n
m i l a tu i
n t vong ho c suy nh
kháng, gi m kh n ng sinh
c, thi u máu,
và s c s n xu t.
ch Lân ( 2004) [18], ã t ng h p k t qu
ng b ng: trâu d
u nhi m tiên mao
i u tra 3.172 trâu
i 3 n m tu i nhi m th p nh t (3,2 - 6,l%), trâu 3 -
5 tu i nhi m cao h n (6 - 12,7%), trâu 6 - 8 tu i nhi m cao nh t (12,9 14,8%), trâu trên 9 n m tu i t l nhi m gi m th p h n trâu 3 - 8 n m tu i.
Theo Phan V n Chinh (2006) [1], t l nhi m tiên mao trùng cao nh t
4 - 8 n m tu i (trâu: 12,71%; bò: 5,77%), th p nh t là trâu, bò d
tu i (6,92% và 2,31%). Mùa lây lan b nh th
m, m a nhi u (t tháng 4
i3n m
ng x y ra trong các tháng nóng
n tháng 9). Th i gian này i u ki n sinh thái
thu n l i cho các loài ru i, mòng phát tri n, ho t
ng m nh. Hút máu súc v t
và truy n tiên mao trùng.
Theo Luckins A. G. và cs (1991) [37], s xu t hi n l
trong mùa m a nóng m luôn có liên quan
ng l n ru i, mòng
n tình hình d ch t b nh tiên mao
12
trùng
trâu, bò, dê, l c à. T cu i mùa thu, mùa ông và
u mùa xuân,
trâu, bò nhi m tiên mao trùng ph i s ng trong i u ki n th i ti t l nh, thi u
th c n nên s c
trâu, bò b
kháng gi m, b nh th
ng phát ra vào th i gian này và
ngã hàng lo t. Tiên mao trùng có s c
ti p xúc v i n
kháng y u, d ch t khi
c c t, c n và thu c sát trùng.
B nh ký sinh trùng
ng máu nói chung trong ó có b nh tiên mao
trùng trong quá trình phát sinh và phát tri n có s tham gia c a v t ch trung
gian ó là ve, mòng, mà v t ch trung gian thì tác
ng nhi u vào môi tr
ng
sinh thái và mùa v .
2.1.4.
c i m b nh lý và tri u ch ng lâm sàng c a b nh tiên mao trùng
2.1.4.1.
c i m b nh lý
Khi ru i trâu, mòng
t, hút máu và truy n tiên mao trùng vào trâu, bò,
ng a, tiên mao trùng xâm nh p vào da, gây ra v t viêm trên m t da. Ta có th
quan sát
c ph n ng viêm
nghi m tiên mao trùng, kích th
trùng
viêm da -
c tiêm truy n, (
da c a th , c u, dê và bò gây nhi m th c
c ch viêm ph thu c vào s l
ng tiên mao
c ch ng kho ng 108 tiên mao trùng có th gây
v trí tiêm truy n), m t s l
ng l n tiên mao trùng phát tri n
t i ch viêm này.
Vào máu, tiên mao trùng nhân lên theo c p s nhân
b ch huy t và
trong các mô khác c a c th v t ch theo cách phân chia
theo chi u d c. S l
nh nhau. M t
trong máu, trong
ng tiên mao trùng trong máu không ph i lúc nào c ng
tiên mao trùng thay
i theo ngày. Bi u
sóng tiên mao
trùng cho th y, xen k gi a nh ng sóng tiên mao trùng m nh là nh ng
sóng y u. M i
t sóng tiên mao trùng b t
u b ng s t ng s l
t
ng tiên
mao trùng trong máu, sau ó gi m và khó phát hi n th y tiên mao trùng. M i
t tiên mao trùng t ng lên trong máu là bi u hi n s xu t hi n m t qu n th
tiên mao trùng có tính kháng nguyên b m t m i, qu n th này có th ti p t c
13
sinh s n và t n t i m t th i gian cho
n khi c th xu t hi n kháng th
c
Ph m S L ng và cs (2008) [16], tiên mao trùng l y ch t dinh d
ng:
hi u v i chúng.
m,
ng, ch t béo, ch t khoáng t máu c a ký ch b ng ph
th m th u
duy trì s ho t
ng pháp
ng và sinh s n.
súc v t b b nh, 1 ml máu có
th có 10.000 - 30.000 tiên mao trùng. Hi n t
ng này ã làm cho súc v t b
b nh g y còm thi u máu và m t d n kh n ng sinh s n, s n xu t s a, th t,
c ng nh gi m s c
kháng v i d ch b nh.
S ng trong máu v t ch , tiên mao trùng còn t o ra
c t này g m:
c t Trypanotoxin,
c t do tiên mao trùng ti t ra trong quá trình s ng và
ct
do xác ch t c a tiên mao trùng phân hu trong máu sau 15 - 30 ngày.
c t c a tiên mao trùng tác
ng lên h th n kinh trung
ng làm r i
lo n trung khu i u hoà thân nhi t, gây s t cao và gián o n (lúc s t, lúc h t
s t xen k nhau). Khi s t th
ngã v t xu ng).
ng có r i lo n v th n kinh (kêu r ng, run r y,
c t c ng phá hu h ng c u, c ch c quan t o máu làm
cho v t ch thi u máu và suy nh
c d n.
c t còn tác
ng t i b máy tiêu
hoá, gây r i lo n tiêu hoá, làm con v t a ch y. H i ch ng tiêu ch y th
ng
x y ra khi xu t hi n tiên mao trùng trong máu con v t b nh.
Khi t ng lên v i s l
ng l n trong máu, tiên mao trùng còn làm t c các
mao m ch, làm t ng tính th m thành m ch, d n d n t o ra các
ch t keo vàng d
thu th ng
i da.
2.1.4.2. Tri u ch ng lâm sàng c a b nh tiên mao trùng do T. Evansi gây ra trâu, bò.
trâu b nh tiên mao trùng th
ng bi u hi n
th mãn tính, tuy nhiên trong th c t th
ng g p
hai th là th c p tính và
d ng mãn tính là ch y u.
+ Th c p tính:
Con v t béo t t, ang i làm
n a, s t r t cao
t nhiên b ngã ho c không th làm
c
trâu, là 39,50C – 41,50C, con v t th m nh. Lúc này n u l y
máu ki m tra s phát hi n ra tiên mao trùng. Trong lúc s t và sau c n s t con
v t có hi n t
ng b
n, mi ng c n ch t, n
c mi ng ch y ra liên ti p,
ur
14
xu ng, n
c m t và nh m t ch y r t nhi u, phân nhão có l n máu. Sau c n
s t con v t g y i r t nhi u, n u không can thi p k p th i thì con v t co gi t,
gi y d a và ch t sau kho ng m t vài gi .
Ph m S L ng (1982) [15], ã có nhi u nhà nghiên c u quan tâm theo
dõi các tri u ch ng lâm sàng c a b nh tiên mao trùng trên trâu. Trâu nhi m T.
evansi th c p tính có các tri u ch ng lâm sàng nh sau: s t cao gián o n,
thi u máu, suy nh
c, ch y n
c m t, b i li t chân sau, th y th ng d
c và ph n b ng sau. M t s tr
im m
ng h p bò nhi m T. evansi th c p tính ch t
nhanh, ch trong vòng vài ngày, m t s tr
ng h p kéo dài t i 6 tháng.
+ Th mãn tính:
Tri u ch ng c a trâu b nhi m T. evansi th
bi u hi n chung là g y y u và ch
ng không rõ ràng, chúng có
n khi th i ti t rét, th c n thi u th n, lao
tác n ng nh c làm gi m s c
kháng thì b nh m i có nh ng bi u hi n
lâm sàng rõ ràng h n. Lúc này gia súc b nh có bi u hi n s t cách nh t,
lông xù xì, m t có nh , giác m c viêm hay ch y n
c m i, vùng b ng và
chân sau th y th ng. Nguy n Th Kim Lan và cs (2011) [12] cho bi t, trâu
bò b b nh
nh
b nh mãn tính th
ng kéo dài, li t hai chân sau, d n d n suy
c r i ch t.
Nh ng trên th c t có r t ít gia súc có bi u hi n
y
các tri u ch ng
lâm sàng, do v y trong quá trình ch n oán ta có th c n c vào các bi u hi n
tri u ch ng lâm sàng nh sau:
- S t cao và gián o n: sau 14 - 30 ngày b ru i, mòng hút máu truy n
tiên mao trùng, trâu th
ng
0
0
t ng t lên c n s t (40 C - 41,7 C) kéo dài 2 - 4
ngày r i gi m, th i gian sau nhi t
l i t ng lên. Th i gian gián o n gi a
hai c n s t dài hay ng n tu theo th tr ng con v t. Khi s t, ki m tra máu
th
ng th y tiên mao trùng.
15
- H i ch ng th n kinh:
ch ng th n kinh nh
iên lo n, m t
quanh kêu r ng lên. Tr
r i
m t s trâu, khi lên c n s t còn th hi n h i
ng u, húc
u vào t
ng, ch y vòng
ng h p nh th y run r y t ng c n, m t tr n ng
c
ngã v t xu ng, sùi b t mép gi ng nh trâu b c m n ng. Sau 20 - 30
phút con v t l i
ng d y i l i
lâm sàng nh trên th
c. Nh ng trâu m c b nh có tri u ch ng
ng là m c b nh
Trâu, bò b b nh mãn tính th
ng kéo dài, c th suy y u, li t hai chân
sau, n m t th qu và không i l i
nhai l i cho
th c p tính.
c. M c dù n m li t nh ng v n n và
n khi s p ch t.
- Phù th ng d
i da: phù th ng th
ng th y
vùng th p c a c th nh
b n chân (t kh p khu u tr xu ng), ph n y m, ng c, b ph n sinh d c.
- Viêm giác m c và k t m c m t: tri u ch ng này th y
h u h t trâu
b nh. M t có d tr ng hay vàng, ch y liên t c, n u n ng thì m t s ng
ng u. Khi kh i b nh, m t có màng tr ng (c i nhãn) che kín giác m c.
- H i ch ng tiêu hoá: m t s trâu b nh b a ch y n ng, phân l ng, màu
vàng, sau chuy n màu xám, có l n b t và ch t nh y. Các
t a ch y ti p theo
nh ng c n s t cách quãng. a ch y trong b nh tiên mao trùng th
con v t v n n
ng dai d ng và
c. Có kho ng 30% trâu, bò b nh th hi n viêm ru t, a ch y
kéo dài sau nh ng c n s t (Nguy n Th Kim Lan và cs, 2011) [12].
- G y y u, suy nh
c:
th b nh c p tính trâu, bò g y sút nhanh, ch sau
7 - 14 ngày t khi phát b nh con v t ã g y r c, m t tr ng sâu. N u b nh kéo
dài thì con v t g y x xác, lông d ng ng
c, da khô nh n nheo, niêm m c m t
nh t nh t, lông d r ng, d n d n suy nh
c c th n ng, m t kh n ng cày
kéo và sinh s n. N u g p i u ki n b t l i nh thi u n, rét m
d ch t. Trong th c t , có kho ng 3% trâu b nh
vi c bình th
ng khi
c ch m sóc nuôi d
th
ng t t.
t thì trâu, bò
n v n béo kho , làm
16
L
nh
ng V n Hu n và cs (1997) [7] cho bi t, th tr ng súc b nh g y m suy
c, sau 7 ngày có th ch t. N u
th mãn tính con v t g y r c, lông d ng
ng x xác. M t hõm sâu, c b p teo d n, niêm m c nh t nh t, hoàng
Trâu b nh có nh ng bi u hi n g y y u,
l
r , kém v n
ng, b
n.
n. Kh i
ng c th gi m rõ r t.
Tình tr ng thi u máu th hi n rõ trong b nh do T. evansi gây ra. S
l
ng h ng c u và hàm l
thành ph n b ch c u thay
ng huy t s c t gi m, s l
ng b ch c u t ng,
i: b ch c u lymphô, b ch c u ái toan t ng nh ng
b ch c u trung tính gi m, protein t ng s và albumin gi m rõ r t. Theo
Nguy n Th Kim Lan (2012) [13], h ng c u b phá ho i nên s l
c u và hàm l
ng h ng
ng hemoglobin gi m.
Ph m S L ng (1982) [15], cho bi t, khi protein t ng s và albumin gi m
thì các thành ph n , và globulin
u t ng, ch s A/G < 0,5.
Theo các tác gi trong và ngoài n
hình c a gia súc ch a
Trypanosoma evansi.
d ch
, ó là hi n t
ng
i i n
ng gia súc b s y thai có nhi u
Vi t Nam, Bùi Quý Huy (2006) [8], ã xác nh n m t
trâu Murrah (Cúc Ph
trong máu. Nguy n
c, tri u b nh ch ng t
ng - Ninh Bình) s y thai có tiên mao trùng
ng Kh i (1995) [9] cho bi t, n m 1987 l n
u tiên
nh ng ca s y thai do tiên mao trùng ã
c ch n oán và ghi nh n trên àn
trâu Murrah nuôi t i trung tâm Phùng Th
ng. T ng s có 28 con b s y thai
chi m 46,6% s trâu ch a
. Qua xét nghi m toàn àn 34/78 trâu d
ng tính
v i Trypanosoma evansi sau khi ã lo i tr Brucella và Leptospira. S d ng
naganin
i u tr b nh, hi n t
ng s y thai ã
Tác gi còn cho bi t tháng 1 n m 1991 t i huy n M
c ng ng l i nhanh chóng.
ng Kh
ng, b nh tiên mao
trùng ã làm ch t 26 trâu và s y thai 60 trâu.
Theo Nguy n Th Kim Lan và cs (2011) [12], h u h t trâu bò s a b
b nh thì suy nh
c, m t d n kh n ng sinh s n và gi m l
ng s a 30 -
